Usûl-i Meskûkât-ı Osmaniye ve Ecnebiyye

Darphane’den yeni bir eser:

Bülent ARI tarafından hazırlanan ve Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü tarafından basılan Süleyman Sûdî Bey’in Usûl-i Meskûkât-ı Osmaniye ve Ecnebiyye (1311/1895) adlı eseri, Müze-i Hümâyun neşriyatı serisinin meskûkât tarihiyle birlikte metodolojisini de anlatan ilk ansiklopedik eserdir.

Bu baskıda kitabın orijinalindeki lisana ve terminolojiye dokunulmamıştır. Ancak yer yer kitapta bahsedilen paraların çeşitlerine dair fotoğraflı örnekler ile meskûkâta dair yeni ilmî bilgiler ve tablolar, okuma kutuları içinde verilerek orijinal esere adetâ canlılık kazandırılmıştır. Orijinal metinle karıştırılmaması için okuma kutuları farklı renkle tasarlanmıştır.

Meskûkât tarihi ile ilgili olarak hem batıda hem de ülkemizde yapılan ilk araştırmalar ile bu konudaki temel neşriyat hakkında “Giriş” yazısı kaleme alınmış ve genel bilgi verilmiştir. Bu konuda ülkemizdeki ilk koleksiyonerler ve emeği geçenlerin gayretleri tasnifli bir şekilde sıralanmıştır. Nümismatik araştırmacıları için faydalı olacağını ümit ediyoruz.

Asıl Osmanlıca eserde bulunmamakla birlikte, ana ve alt başlıklar konulara göre ayrılarak “İçindekiler” kısmı hazırlanmıştır. Kitabın sonunda ise “Giriş” yazısının bir özeti ile “İçindekiler”in İngilizcesi yer almaktadır.

Kitabın sonunda Bilhan Akçaşar tarafından hazırlanan ve bütün Osmanlı Darphanelerini gösteren haritalar mevcuttur. Bu darphanelerde hangi padişah devrinde hangi tür paraların darbedildiğine dair izahlı ve faal oldukları tarihlere dair bir liste yer almaktadır.

Darphâne müdürü olarak vazife yapan Süleyman Sûdî Bey, bu vazifesi sebebiyle Darphâne’nin son devir faaliyetleri hakkında geniş malûmât sahibidir. II. Mahmûd’dan itibâren darbedilmiş sikkelere bizzat müdüriyetinde bulunduğu Darphâne kayıtlarından hakkıyla vâkıf olması, bu sebeple sikke darbının ne şekilde yapıldığına dâir bilgisi, esas mesleği olan mâliye sebebiyle, mâli mevzuâta da hâkimdi.

Süleyman Sûdî Bey fikirleriyle Osmanlı maliye sistemine önemli hizmetlerde bulunmuş, iktisat düşüncesi konusundaki eserleriyle bu sahadaki terminolojinin oluşmasına önemli katkılarda bulunmuş; ortaya koyduğu yeni terimlerle terminolojideki karışıklığın giderilmesinde de mühim rol oynamıştır.

“Usûl-i Meskûkât-ı Osmâniyye ve Ecnebiyye” isimli eserinde, kendi devrine kadar olan Osmanlı sikke darp faaliyeti, darbedilen sikkelerin ayar ve cinsleri, râyicleri, her sikkenin madeni (altın, gümüş ve bakır) esâsında incelenmiştir. Kendi devrindeki diğer yabancı devlet paraları ile Osmanlı paraları mukayese edilmiştir. Eserde meskûkât ile ilgili mevzuât da mevcuttur.

Usûl-i Meskûkât-ı Osmâniyye ve Ecnebiyye’nin Muhtevası

      Eser 4 bâb olarak kaleme alınmıştır. Bâblar da fasıllardan müteşekkildir.

• 1. Bâbda önce meskûkâtın konuları ve tarihi hakkında genel bilgiler verilmektedir. Bunlar Meskûkât-ı Sarrafiye, Meskûkât-ı Hesâbiyye, Meskûkât-ı İstibdâliyye ve Evrâk-ı Nakdiyye alt başlıklarından oluşmaktadır. 2. Fasılda ise Osmanlı devri nümismatiğinin özet tarihi, sikkelerin darp ve imal usulü, ölçü ve ayar, tedâvül eden paralar, akça, guruş, altın ve bakır ile Tashîh-i Ayar ve Evrâk-ı Nakdiyye devirleri alt başlıkları içinde işlenmektedir.
• 2. Babın ilk faslında, altın ve gümüş sikkelerin ayarının nasıl tayin edildiğine dair ilmi usuller ele alınmaktadır. 2. Faslında İngiltere, Hindistan, Fransa, Almanya ve Amerika’nın para basma teknikleriyle ayarları hakkında bilgi verilmektedir. 3. Fasıl ise ölçü ve ayar nizamlarının bütün devletlerin paralarına nasıl uygulanacağını açıklamaktadır.
• 3. Bab’ın ilk faslı, altın ve gümüş paraların tedâvül tarihine dair bilgi vermektedir. 2. Fasıl altın ve gümüşün birbirine karşı parite tatbik kıymetini izah etmektedir. 3. Fasıl ise alışverişte altının mı yoksa gümüşün mü kullanıldığını açıklamaktadır.
• 4. Bab’ın ilk faslı meskûkât ve madalya sanatlarının nasıl icad olunduğunu, 2. Faslı ise Darbhâne’nin iç nizamı ve şubelerinin görevlerini izah etmektedir.

Eserin sonunda piyasada tedavüldeki paraların durumu ve kıymeti hakkındaki ferman, kâğıt para (Kavâim-i Nakdiyye)’nın piyasaya sürülmesi ve ilga edilerek piyasadan toplatılması hakkındaki kararname, piyasaya arzedilecek Kavâim-i Nakdiyye hakkında nizamname lâyihası, Meskûkât-ı Osmâniyye Hakkında İzâhnâme ve Kararnâme ile Eski paraların Kıymetleri Hakkında Taʻrifnâme yer almaktadır.

Eser İbrahim Artuk tarafından kaleme alınan bir giriş kısmıyla Enderûn Yayınevi tarafından tıpkıbasım halinde neşredilmişti. Ancak, bugüne kadar Latin harflerine kazandırılmamıştı. Mamafih, o devirdeki mevcut malumatın eksikliği ve koleksiyonların kifâyetsizliği dolayısıyla bazı hatalar barındırmaktadır.

Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü, Osmanlı meskûkâtının ana kaynaklarına dair eserleri peyderpey yayımlamaya devam edecektir.